Turystyczne atrakcje regionu – ruiny zamku krzyżackiego w Lipienku [ZDJĘCIA]


Najstarsza wzmianka o Lipienku pochodzi z 1277 roku, kiedy to pierwszą, jeszcze drewniano – ziemną warownię krzyżacką oblegli i spalili Prusowie pod wodzą Skomanda. Zamek murowany zbudowany został przez Krzyżaków prawdopodobnie w latach 1300-1330, jako główna siedziba komtura ziemi chełmińskiej, a po likwidacji tej komturii około 1335-1337 (zastąpiła ją komturia w Brodnicy) jako siedziba wójta krzyżackiego. Wójt sprawował władzę sądowniczą i administracyjną nad rycerstwem, którego dobra leżały na podległym mu terenie. Stawał także na czele chorągwi rycerstwa tej ziemi. Wagę urzędu wójta lipnickiego potwierdzało wybieranie na tę godność najbliższych zaufanych wielkich mistrzów krzyżackich, ważne było również centralne położenie Lipienka w stosunku do okolicznych komturii. Zamek był na tyle silny, że jesienią 1330 roku Władysław Łokietek nie był w stanie go zdobyć, pomimo udzielonego wsparcia przez wojska węgierskie i litewskie. Król po spustoszeniu okolicy był zmuszony zawrzeć tu rozejm z Krzyżakami.
Na zamku w Lipienku wydano wiele ważnych dokumentów, między innymi przywilej lokacyjny Grudziądza z 1291 roku. W XV wieku wójt lipienecki, jeden z wybitnych rycerzy krzyżackich, Jerzy von Egloffstein, napisał tu część Kroniki Wielkich Mistrzów, dzieła o znacznej wartości źródłowej. Z 1374 roku pochodzi także wzmianka o trzech działach znajdujących się na zamku w Lipienku. Jest to pierwsza informacja o artylerii prochowej na obecnych ziemiach Polski.
W 1410 roku po bitwie pod Grunwaldem zamek zajęły tymczasowo wojska króla Władysława Jagiełły. Poprzestano jednak na zrabowaniu zapasów i jeszcze tego samego roku Polacy opuścili Lipienek. W 1411 roku na zamku, podczas uczty aresztowany został przywódca Towarzystwa Jaszczurczego Mikołaj z Ryńska. Dostarczony do zamku w Grudziądzu, został po kilku dniach bez sądu ścięty na rynku. W nagrodę za jego pojmanie wójt Henryk Hold awansował na komtura zamku w Radzyniu Chełmińskim, a potem w Toruniu.
Od II pokoju toruńskiego z 1466 roku zamek przyłączono już na stałe do Polski i od tego czasu aż do 1655 roku była to siedziba polskich starostów z rodu Kostków i osób z nim spokrewnionych. Ostatnim starostą z rodu był Stanisław Franciszek Kostka, po nim starostwo przejął Albrecht Czerski. Zabudowania zostały częściowo zniszczone w czasie wojen polsko-szwedzkich w XVII wieku, a po I rozbiorze Polski w 1772 rozebrane r w większości przez Prusaków.
Ceglano – kamienny zamek wzniesiono na podłużnym, wysokim półwyspie, nad wschodnimi brzegami Jeziora Zamkowego, do którego wpływały liczne strumienie. Składał się z przedzamcza na planie trapezu i zamku górnego (domu konwentu) po jego zachodniej stronie, usytuowanego na kwadratowym wzniesieniu ze ściętymi narożnikami. Poszczególne człony założenia zostały oddzielone od siebie głęboką fosą o szerokości 18 metrów. Od południa przekop ograniczał charakterystyczny, załamany mur.
Zamek górny był regularnym założeniem o bokach około 38×39 metrów, złożonym z czterech skrzydeł zamykających wewnętrzny dziedziniec. Posiadał on mur zewnętrzny tworzący międzymurze, na którym w XVI wieku znajdowała się drewniana łaźnia. Mur był niewysoki i biegł wzdłuż sztucznie uformowanej krawędzi wzgórza, zbliżonego kształtem do kwadratu o długości boku 60 metrów. Brama znajdowała się od wschodu, od strony obwarowanego przedzamcza, jednak nie pośrodku skrzydła wschodniego, a nieco przesunięta na północ od osi. Zamek był podpiwniczony i posiadał dwie nadziemne kondygnacje oraz magazynowe poddasze. Był to typowy układ zamków krzyżackich.
Ruiny zamku w Lipienku są dziś słabo czytelne. Teren cały jest zarośnięty i nierówny. Czasem widać jakieś fundamenty murów pod krzakami, ale najwięcej jest gruzu ceglanego. Po wejściu na teren dawnego podzamcza widać pierwsze pozostałości po warowni: czytelne pozostałości muru obwodowego i fosy oraz krótką i zaśmieconą kolebkowo sklepioną piwnicę we wschodniej części zamku. Na zamku właściwym, za kolejną fosą widać największy zachowany fragment kamiennego muru, a za nim znajduje się druga ceglana piwnica, do której także można wejść.
Z zamkiem w Lipienku wiąże się legenda o dwóch braciach – władających zamkami w Lipienku i w położonym w odległości 6 km zamkiem krzyżackim w Papowie Biskupim. Bracia bardzo się kochali, ale zdarzyło się, że popadli w straszliwą kłótnię, po której zaprzysięgli sobie, że noga żadnego z nich nie postanie ani w jednym, ani w drugim zamku. Ale z czasem braterska tęsknota okazała się silniejsza od nienawiści. Obaj zapragnęli się spotkać. Na przeszkodzie stanęła przysięga. Żeby jej nie złamać i nie narazić się na ośmieszenie oraz krzywoprzysięstwo, wymyślili fortel: postanowili zbudować podziemne przejście łączące oba zamki. I tak uczynili. Odtąd mogli się spotykać, niepostrzeżenie przedostając się do swoich posiadłości. Podobno byli, tacy którzy natrafili na podziemny tunel biegnący przez Lisewo do Papowa Biskupiego. Ale pewności nie ma, bo nikt ich już więcej nie zobaczył…
Do zamku w Lipienku najlepiej dojechać z drogi wojewódzkiej nr 548 na odcinku Stolno-Wąbrzeźno. W Lisewie należy skręcić na południe, w drogę prowadzącą do Drzonowa przez Strucfoń. W Strucfoniu skręcamy na zachód za drogowskazem na Lipienek. Docieramy do miejsca, w którym droga zakręca na południe. Znajdujemy się przed bramą wjazdową do dawnej Spółdzielni Produkcji Rolnej – za zabudowaniami spółdzielni rozciąga się teren podzamcza.
Tekst i zdjęcia: Stanisław Gazda
#JesteśmyDlaWas